De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie en wordt gekenmerkt door een progressieve achteruitgang van het geheugen en andere cognitieve functies. De exacte oorzaak is nog niet volledig bekend, maar factoren zoals genetische aanleg, leeftijd en levensstijl spelen een rol. In de hersenen van Alzheimerpatiënten ontstaan ophopingen van eiwitafzettingen (amyloïde plaques en tau-tangels) die de normale hersenfunctie verstoren.
De symptomen van Alzheimer ontwikkelen zich geleidelijk in verschillende stadia. In het beginnende stadium zijn er lichte geheugenproblemen en moeite met het vinden van woorden. Het middelste stadium kenmerkt zich door ernstigere geheugenverlies, verwarring en gedragsveranderingen. In het gevorderde stadium hebben patiënten uitgebreide zorg nodig en kunnen zij niet meer zelfstandig functioneren.
In Nederland leven naar schatting 290.000 mensen met dementie, waarvan ongeveer 70% de ziekte van Alzheimer heeft. Met de vergrijzing van de bevolking wordt verwacht dat dit aantal de komende jaren verder zal stijgen.
De ziekte van Parkinson is een neurodegeneratieve aandoening die ontstaat door het afsterven van dopamine-producerende zenuwcellen in de hersenen. Hoewel de precieze oorzaak onbekend is, spelen waarschijnlijk zowel genetische factoren als omgevingsinvloeden een rol bij het ontstaan van de ziekte.
De hoofdsymptomen van Parkinson omvatten tremor (beven), rigiditeit (spierverstarring), bradykinesie (vertraagde bewegingen) en houdingsinstabiliteit. Deze symptomen beginnen vaak aan één kant van het lichaam en breiden zich geleidelijk uit. De ziekte heeft een progressief verloop, waarbij de symptomen in de loop der tijd verergeren en nieuwe symptomen kunnen ontstaan.
In Nederland hebben ongeveer 55.000 tot 60.000 mensen de ziekte van Parkinson. Jaarlijks komen er ongeveer 4.000 nieuwe patiënten bij. De aandoening komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen en de gemiddelde leeftijd waarop de diagnose wordt gesteld is 65 jaar.
Cholinesterase-remmers zijn de belangrijkste medicijnen voor de behandeling van lichte tot matige Alzheimer. Deze geneesmiddelen werken door het enzym cholinesterase te remmen, waardoor de afbraak van acetylcholine wordt voorkomen. Acetylcholine is een neurotransmitter die belangrijk is voor geheugen en leren.
De drie hoofdtypen cholinesterase-remmers die beschikbaar zijn, hebben elk hun eigen eigenschappen:
Deze medicijnen kunnen de symptomen van Alzheimer tijdelijk stabiliseren of de achteruitgang vertragen, maar zij genezen de ziekte niet. De effectiviteit varieert per patiënt en de behandeling moet altijd onder medisch toezicht plaatsvinden.
Memantine is een NMDA-receptorantagonist die speciaal ontwikkeld is voor de behandeling van matige tot ernstige Alzheimer. Dit geneesmiddel werkt door overmatige glutamaatactiviteit in de hersenen te reguleren, wat helpt bij het beschermen van zenuwcellen tegen verdere schade.
Memantine kan zowel als monotherapie als in combinatie met cholinesteraseremmers worden gebruikt. Het medicijn helpt bij het vertragen van cognitieve achteruitgang en kan bijdragen aan het behoud van dagelijkse vaardigheden bij Alzheimer-patiënten.
In Nederlandse apotheken zijn verschillende combinatiepreparaten verkrijgbaar die memantine en donepezil combineren. Deze vaste combinaties bieden patiënten het gemak van minder tabletten per dag en kunnen de therapietrouw verbeteren.
Combinatietherapie kan synergistische effecten bieden door verschillende neurotransmittersystemen tegelijkertijd aan te pakken, wat kan leiden tot betere cognitieve resultaten en functioneel behoud bij Alzheimer-patiënten.
Levodopa vormt de hoeksteen van de Parkinson-behandeling en is altijd gecombineerd met andere stoffen om de effectiviteit te verbeteren en bijwerkingen te verminderen.
Sinemet combineert levodopa met carbidopa, waarbij carbidopa voorkomt dat levodopa wordt omgezet voordat het de hersenen bereikt. Deze combinatie vermindert perifere bijwerkingen zoals misselijkheid aanzienlijk.
Madopar bevat benserazide in plaats van carbidopa als begeleidende stof. Beide combinaties zijn effectief, maar sommige patiënten reageren beter op de ene dan op de andere combinatie.
Levodopa wordt in de hersenen omgezet tot dopamine, wat helpt bij het herstellen van de dopamine-balans. De dosering wordt individueel aangepast en begint meestal laag om bijwerkingen te minimaliseren:
Dopamine-agonisten zijn essentiële medicijnen voor de behandeling van de ziekte van Parkinson. Deze geneesmiddelen imiteren de werking van dopamine in de hersenen en helpen motorische symptomen te verminderen. Pramipexol (Mirapexin) wordt vaak als eerste keuze voorgeschreven vanwege de effectiviteit bij tremor en stijfheid. Ropinirol (Requip) biedt vergelijkbare voordelen en is beschikbaar in verschillende doseringen. Rotigotine (Neupro pleisters) biedt het voordeel van continue medicijnafgifte via de huid, wat bijzonder handig is voor patiënten met slikproblemen. Deze medicijnen kunnen helpen de kwaliteit van leven aanzienlijk te verbeteren.
MAO-B-remmers vormen een belangrijke medicijngroep voor Parkinson-behandeling door het remmen van het enzym dat dopamine afbreekt. Selegiline (Eldepryl) wordt vaak in vroege stadia gebruikt en kan de progressie van symptomen vertragen. Rasagiline (Azilect) is een nieuwere optie die effectief is bij zowel vroege als gevorderde Parkinson. Deze medicijnen kunnen alleen of in combinatie met andere Parkinson-medicijnen worden gebruikt. Ze helpen de beschikbare dopamine in de hersenen te behouden en kunnen de "off-periodes" bij gevorderde ziekte verminderen.
Medicatie voor Alzheimer en Parkinson kan verschillende bijwerkingen veroorzaken die belangrijk zijn om te herkennen. Bij Alzheimer-medicijnen komen vaak voor: misselijkheid, braken, diarree, hoofdpijn en duizeligheid. Parkinson-medicatie kan leiden tot impulsstoornissen, hallucinaties, bewegingsstoornissen en plotselinge slaperigheid. Het is cruciaal om contact op te nemen met uw arts bij:
Naast medicatie spelen niet-medicamenteuze interventies een cruciale rol bij Alzheimer en Parkinson. Cognitieve training kan helpen het geheugen en de denkvaardigheden te behouden bij Alzheimer-patiënten. Voor Parkinson-patiënten is fysiotherapie essentieel om mobiliteit en balans te verbeteren. Regelmatige beweging, aangepast aan individuele mogelijkheden, kan symptomen verminderen en het welzijn verbeteren. Een gezonde voeding rijk aan antioxidanten en omega-3 vetzuren ondersteunt de hersensgezondheid. Specifieke supplementen zoals vitamine D en B-complexen kunnen nuttig zijn, maar overleg altijd eerst met uw zorgverlener.
In Nederland biedt het zorgstelsel uitgebreide ondersteuning voor mensen met Alzheimer en Parkinson. Gespecialiseerde neurologen en geheugenpoliklinieken bieden expertise in diagnose en behandeling. Thuiszorgorganisaties kunnen ondersteuning bieden bij dagelijkse activiteiten. Hulpmiddelen zoals loophulpen, aangepaste bestek en geheugensteuntjes zijn verkrijgbaar via hulpmiddelenverstrekkers. Case managers helpen bij het coördineren van zorg en het aanvragen van voorzieningen. Ook zijn er dagbestedingscentra en respijtzorg beschikbaar om mantelzorgers te ondersteunen.
