Wat zijn antibiotica en hoe werken ze?
Definitie van antibiotica
Antibiotica zijn geneesmiddelen die specifiek ontwikkeld zijn om bacteriële infecties te bestrijden. Deze medicijnen zijn een van de belangrijkste medische doorbraken van de 20e eeuw en hebben miljoenen levens gered. In Nederland zijn antibiotica alleen verkrijgbaar op recept van een arts of tandarts, omdat verantwoord gebruik essentieel is voor de effectiviteit en om resistentie te voorkomen.
Verschillende werkingsmechanismen
Antibiotica werken op twee hoofdmanieren tegen bacteriën. Bacteriedodende antibiotica (bactericide) doden bacteriën direct af door bijvoorbeeld de celwand te beschadigen of essentiële processen in de bacteriecel te verstoren. Bacterieremmende antibiotica (bacteriostatisch) daarentegen remmen de groei en vermenigvuldiging van bacteriën, waardoor het immuunsysteem de kans krijgt om de infectie zelf op te ruimen.
Het verschil tussen antibiotica en andere geneesmiddelen
Antibiotica onderscheiden zich van andere medicijnen doordat ze specifiek gericht zijn tegen levende micro-organismen. Terwijl pijnstillers symptomen verlichten of bloeddrukverlagende middelen lichaamsfuncties beïnvloeden, zijn antibiotica designed om selectief bacteriën aan te vallen zonder de menselijke cellen ernstig te beschadigen. Dit selectieve karakter maakt antibiotica uniek in de farmacologie.
Waarom antibiotica alleen tegen bacteriën werken
Antibiotica zijn uitsluitend effectief tegen bacteriële infecties omdat ze aangrijpen op structuren en processen die specifiek voorkomen in bacteriën. Virussen, schimmels en parasieten hebben andere cellulaire structuren en vermenigvuldigingsmechanismen. Daarom helpen antibiotica niet bij verkoudheid, griep of andere virale infecties. Het onnodig gebruik van antibiotica bij virale infecties draagt bij aan antibioticaresistentie.
Verschillende soorten antibiotica in Nederland
Penicillines
Penicillines behoren tot de meest voorgeschreven antibiotica in Nederland. Amoxicilline wordt vaak gebruikt voor luchtweginfecties, oorontstekingen en urineweginfecties. Flucloxacilline is daarentegen speciaal effectief tegen stafylokokken-infecties en wordt gebruikt bij huid- en wekedeleninfecties. Deze antibiotica werken door de celwandvorming van bacteriën te verstoren.
Tetracyclines
Doxycycline en minocycline zijn veelgebruikte tetracyclines die bacteriën remmen door de eiwitproductie te blokkeren. Doxycycline wordt frequent voorgeschreven voor acne, Lyme-ziekte en bepaalde seksueel overdraagbare aandoeningen. Deze antibiotica hebben een breed werkingsspectrum en zijn effectief tegen verschillende soorten bacteriën.
Macroliden
Azitromycine en clarithromycine zijn belangrijke macroliden die vooral gebruikt worden bij patiënten met een penicilline-allergie. Ze zijn effectief tegen luchtweginfecties en worden gewaardeerd om hun goede verdraagbaarheid en de mogelijkheid van kortere kuren. Azitromycine wordt bijvoorbeeld vaak voorgeschreven als 3-daagse kuur.
Quinolonen
Ciprofloxacine en levofloxacine behoren tot de fluoroquinolonen en zijn krachtige antibiotica die DNA-replicatie in bacteriën verstoren. Ze worden gebruikt voor complexe infecties zoals:
Ernstige urineweginfecties
Prostaatontstekingen
Bepaalde longinfecties
Intra-abdominale infecties
Cefalosporines
Cefalexine en ceftriaxon vertegenwoordigen verschillende generaties cefalosporines. Cefalexine is een eerste generatie cefalosporine die oraal wordt ingenomen voor huid- en urinewegginfecties. Ceftriaxon is een derde generatie cefalosporine die meestal intraveneus wordt toegediend in het ziekenhuis voor ernstige infecties.
Overige groepen
Metronidazol is een bijzonder antibioticum dat effectief is tegen anaerobe bacteriën en bepaalde parasieten. Het wordt gebruikt bij tandheelkundige infecties en buikholte-infecties. Trimethoprim-sulfamethoxazol (co-trimoxazol) is een combinatiepreparaat dat voornamelijk wordt gebruikt voor urineweginfecties en bepaalde longinfecties, vooral bij patiënten met een verminderde weerstand.
Waarvoor worden antibiotica gebruikt?
Antibiotica zijn essentiële medicijnen die specifiek worden ingezet tegen bacteriële infecties. Deze geneesmiddelen zijn effectief bij verschillende aandoeningen waarbij bacteriën de oorzaak zijn van de infectie.
Veelvoorkomende toepassingsgebieden
Luchtweginfecties zoals bronchitis en longontsteking behoren tot de meest voorkomende redenen voor antibioticavoorschriften. Ook urineweginfecties, vooral bij vrouwen, worden vaak behandeld met antibiotische therapie.
Bij huidinfecties en wondinfecties helpen antibiotica om verdere verspreiding van bacteriën te voorkomen. Oor-, neus- en keelinfecties, waaronder ernstige keelontstekingen en oorontstekingen, kunnen eveneens antibiotische behandeling vereisen.
Tandheelkundige infecties na tandheelkundige ingrepen
Seksueel overdraagbare aandoeningen zoals chlamydia en gonorroe
Preventief gebruik bij chirurgische operaties
Het is belangrijk te begrijpen dat antibiotica alleen werken tegen bacteriële infecties en niet tegen virale infecties zoals verkoudheid of griep. Een arts bepaalt altijd of antibiotica noodzakelijk zijn.
Verantwoord gebruik van antibiotica
Het correct gebruiken van antibiotica is cruciaal voor zowel uw persoonlijke gezondheid als de volksgezondheid. Onjuist gebruik kan leiden tot antibioticaresistentie, waarbij bacteriën ongevoelig worden voor behandeling.
Belangrijke gebruiksregels
Volg altijd de voorschriften van uw arts of apotheker op. Dit betekent het innemen van de juiste dosering op de voorgeschreven tijden. Maak de volledige kuur af, zelfs wanneer u zich beter voelt. Het voortijdig stoppen kan ervoor zorgen dat niet alle bacteriën zijn gedood.
Deel nooit uw antibiotica met anderen
Bewaar resterende antibiotica niet voor later gebruik
Breng overgebleven medicijnen terug naar de apotheek
Let op mogelijke bijwerkingen zoals maagklachten, diarree of allergische reacties. Neem bij ernstige bijwerkingen contact op met uw arts. Vertel uw arts altijd welke andere medicijnen u gebruikt, omdat antibiotica interacties kunnen hebben met andere geneesmiddelen, zoals de anticonceptiepil of bloedverdunners.
Antibioticaresistentie en preventie
Wat is antibioticaresistentie?
Antibioticaresistentie ontstaat wanneer bacteriën zich aanpassen en onwerkzaam worden tegen antibiotica die vroeger effectief waren. Dit natuurlijke evolutieproces wordt versneld door overmatig en onjuist gebruik van antibiotica. Resistente bacteriën kunnen zich vermenigvuldigen en verspreiden, waardoor infecties moeilijker te behandelen worden.
Het probleem in Nederland en wereldwijd
Nederland staat relatief goed op de wereldranglijst wat betreft antibioticaresistentie, maar het probleem groeit ook hier. Jaarlijks overlijden wereldwijd honderdduizenden mensen aan infecties veroorzaakt door resistente bacteriën. BRMO (Bijzonder Resistente Micro-Organismen) vormen een bijzondere bedreiging in ziekenhuizen en zorginstellingen.
Preventieve maatregelen
Patiënten kunnen bijdragen aan preventie door:
Antibiotica alleen te gebruiken op voorschrift
De volledige kuur af te maken, ook bij verbetering
Nooit antibiotica te delen met anderen
Goede handhygiëne te praktiseren
Restmedicatie in te leveren bij de apotheek
Antibiotica verkrijgen in Nederlandse apotheken
Receptplicht en voorschrijvers
Alle antibiotica zijn in Nederland receptplichtig en uitsluitend verkrijgbaar via een voorschrift van een arts. Huisartsen en medisch specialisten beoordelen zorgvuldig of antibiotica noodzakelijk zijn en kiezen het meest geschikte middel. Dit beleid voorkomt onnodig gebruik en draagt bij aan de bestrijding van resistentie.
Apotheekbezoek en thuisbewaring
Bij het ophalen van antibiotica krijgt u uitgebreide informatie over gebruik en bijwerkingen. Bewaar antibiotica koel en droog, buiten bereik van kinderen. Controleer altijd de houdbaarheidsdatum. Niet-gebruikte antibiotica dient u in te leveren bij uw apotheek voor verantwoorde vernietiging.
Kosten en vergoedingen
De meeste voorgeschreven antibiotica worden vergoed vanuit de basisverzekering, na aftrek van het eigen risico. Uw apotheker informeert u over eventuele eigen bijdragen en alternatieve opties binnen uw verzekeringspakket.
