Wat zijn psychische aandoeningen?
Psychische aandoeningen zijn stoornissen die de gedachten, gevoelens, stemming en het gedrag van een persoon beïnvloeden. Deze mentale stoornissen kunnen variëren van lichte klachten tot ernstige aandoeningen die het dagelijks functioneren aanzienlijk belemmeren. In Nederland komen verschillende psychische aandoeningen frequent voor, waaronder depressie, angststoornissen, bipolaire stoornis en ADHD.
Herkenning van symptomen is cruciaal voor vroege interventie. Veelvoorkomende signalen zijn:
Aanhoudende gevoelens van verdriet of leegte
Extreme stemmingswisselingen
Concentratieproblemen en geheugenklachten
Sociale isolatie en vermijdingsgedrag
Slaapproblemen en veranderingen in eetpatroon
Professionele hulp is aanbevolen wanneer symptomen langer dan twee weken aanhouden en het dagelijks leven beïnvloeden. Volgens Nederlandse statistieken ervaart ongeveer 20% van de bevolking jaarlijks een psychische aandoening, waarbij depressie en angststoornissen het meest voorkomen. De impact op werk, relaties en algemeen welzijn kan aanzienlijk zijn, maar met juiste behandeling en medicatie zijn de meeste aandoeningen goed behandelbaar.
Antidepressiva en stemmingsstoornissen
Antidepressiva werken door de balans van neurotransmitters in de hersenen te herstellen, specifiek serotonine, noradrenaline en dopamine. Deze chemische stoffen reguleren stemming, emoties en cognitieve functies.
SSRI's (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors)
SSRI's zijn de meest voorgeschreven antidepressiva vanwege hun effectiviteit en relatief milde bijwerkingen. Belangrijke medicijnen in deze categorie zijn:
Sertraline (Zoloft) - effectief voor depressie en angststoornissen
Paroxetine (Seroxat) - breed spectrum antidepressivum
Citalopram (Cipramil) - goed verdragen door de meeste patiënten
SNRI's (Serotonin-Norepinephrine Reuptake Inhibitors)
SNRI's beïnvloeden zowel serotonine als noradrenaline en zijn effectief bij ernstige depressies. Venlafaxine (Efexor) en Duloxetine (Cymbalta) zijn veelgebruikte opties.
Tricyclische antidepressiva worden minder frequent voorgeschreven vanwege meer bijwerkingen. Veelvoorkomende bijwerkingen van antidepressiva zijn misselijkheid, hoofdpijn en slaperigheid. De behandelingsduur varieert meestal van 6-12 maanden, met geleidelijke afbouw onder medisch toezicht om ontwenningssymptomen te voorkomen.
Anxiolytica en angststoornissen
Verschillende soorten angststoornissen
Angststoornissen behoren tot de meest voorkomende psychische aandoeningen in Nederland. Ze omvatten verschillende specifieke stoornissen zoals gegeneraliseerde angststoornis, paniekstoornis, sociale angststoornis en specifieke fobieën. Elke vorm van angststoornis heeft zijn eigen kenmerken en behandelingsmogelijkheden. Het is belangrijk om de juiste diagnose te stellen voordat een behandeling wordt gestart.
Benzodiazepinen voor acute angst
Benzodiazepinen zijn effectieve medicijnen voor de korte termijn behandeling van acute angstklachten. Deze medicijnen werken snel en kunnen binnen 30-60 minuten verlichting bieden. De meest voorgeschreven benzodiazepinen in Nederland zijn:
Lorazepam (Temesta): Heeft een middellange werkingsduur en wordt vaak gebruikt bij paniekklachten
Diazepam (Valium): Heeft een lange werkingsduur en wordt gebruikt bij angst en spierspanning
Alprazolam (Xanax): Werkt snel en wordt specifiek ingezet bij paniekstoornis
Buspiron als alternatief voor langdurige behandeling
Buspiron is een angstwerend medicijn dat geschikt is voor langdurige behandeling zonder het risico op afhankelijkheid. Het werkt anders dan benzodiazepinen en heeft geen sedatief effect. De werking van buspiron bouwt zich geleidelijk op over enkele weken. Dit medicijn is vooral geschikt voor patiënten met gegeneraliseerde angststoornis die langdurige behandeling nodig hebben.
Risico's van verslaving en afhankelijkheid
Bij het gebruik van benzodiazepinen bestaat er een risico op tolerantie, afhankelijkheid en verslaving. Dit risico neemt toe bij langdurig gebruik (langer dan 2-4 weken) en bij hogere doseringen. Het plotseling stoppen kan leiden tot ontwenningsverschijnselen. Daarom wordt aangeraden om benzodiazepinen alleen voor korte perioden te gebruiken en onder medisch toezicht af te bouwen.
Natuurlijke alternatieven en aanvullende therapieën
Naast medicamenteuze behandeling zijn er verschillende natuurlijke alternatieven en aanvullende therapieën beschikbaar. Ontspanningstechnieken, ademhalingsoefeningen, mindfulness en regelmatige lichaamsbeweging kunnen helpen bij het verminderen van angstklachten. Sommige mensen ervaren ook baat bij kruidenpreparaten zoals valeriaanwortel of passiebloemextract, hoewel de wetenschappelijke onderbouwing hiervan beperkt is.
Combinatie met psychotherapie
De meest effectieve behandeling van angststoornissen combineert vaak medicatie met psychotherapie. Cognitieve gedragstherapie (CGT) heeft bewezen zeer effectief te zijn bij angststoornissen. Deze combinatie kan leiden tot betere langetermijnresultaten en helpt patiënten vaardigheden te ontwikkelen om hun angst te beheersen, zelfs nadat de medicatie is gestopt.
Antipsychotica en psychotische stoornissen
Schizofrenie en andere psychotische aandoeningen
Psychotische stoornissen zijn ernstige psychiatrische aandoeningen gekenmerkt door symptomen zoals hallucinaties, wanen en verstoord denken. Schizofrenie is de bekendste psychotische stoornis, maar er bestaan ook andere vormen zoals kortdurende psychotische stoornissen en waanstoornis. Deze aandoeningen vereisen specialistische behandeling en hebben vaak een grote impact op het dagelijks functioneren van patiënten.
Atypische antipsychotica
Atypische antipsychotica, ook wel tweede generatie antipsychotica genoemd, zijn de eerste keuze behandeling voor psychotische stoornissen. Ze hebben over het algemeen minder bewegingsstoornissen als bijwerking vergeleken met oudere antipsychotica. De meest gebruikte atypische antipsychotica in Nederland zijn:
Risperidone (Risperdal): Effectief bij zowel positieve als negatieve symptomen van schizofrenie
Olanzapine (Zyprexa): Zeer effectief maar kan gewichtstoename veroorzaken
Quetiapine (Seroquel): Heeft een sedatief effect en wordt ook gebruikt bij stemmingsstoornissen
Typische antipsychotica
Typische antipsychotica zijn de oudere vorm van antipsychotische medicatie. Hoewel ze effectief zijn tegen psychotische symptomen, hebben ze meer kans op bewegingsstoornissen als bijwerking. Haloperidol (Haldol) is het meest bekende typische antipsychoticum en wordt nog steeds gebruikt in specifieke situaties, zoals acute psychose of bij patiënten die niet reageren op atypische antipsychotica.
Bijwerkingen en monitoring
Antipsychotica kunnen verschillende bijwerkingen hebben, waaronder gewichtstoename, verhoogde bloedsuiker, bewegingsstoornissen en sedatie. Regelmatige controle van gewicht, bloeddruk, bloedsuiker en cholesterol is daarom belangrijk. Ook neurologische symptomen moeten gemonitord worden. De behandelend arts zal de voor- en nadelen van de medicatie regelmatig evalueren en zo nodig aanpassingen maken.
Depot-injecties voor therapietrouw
Voor patiënten die moeite hebben met het dagelijks innemen van medicatie, zijn depot-injecties beschikbaar. Deze langwerkende injecties worden elke 2-4 weken gegeven en zorgen voor een constante medicatiespiegel. Dit verbetert de therapietrouw aanzienlijk en vermindert het risico op terugval van psychotische symptomen. Depot-injecties zijn beschikbaar voor zowel typische als atypische antipsychotica.
Sociale rehabilitatie en ondersteuning
Naast medicamenteuze behandeling is sociale rehabilitatie een cruciaal onderdeel van de zorg voor mensen met psychotische stoornissen. Dit omvat ondersteuning bij wonen, werken, sociale contacten en dagelijkse activiteiten. In Nederland zijn er verschillende voorzieningen beschikbaar zoals beschermd wonen, dagbesteding en arbeidsrehabilitatie. Familie-educatie en steungroepen spelen ook een belangrijke rol in het herstelproces.
ADHD-medicatie en aandachtsstoornissen
Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) is een neurobiologische aandoening die zowel bij kinderen als volwassenen voorkomt. Deze aandoening wordt gekenmerkt door aandachtsproblemen, hyperactiviteit en impulsiviteit die het dagelijks functioneren kunnen beïnvloeden. In Nederland zijn verschillende medicijnen beschikbaar om ADHD-symptomen te behandelen.
Stimulerende medicijnen
Stimulerende medicijnen zijn vaak de eerste keus bij de behandeling van ADHD. Deze medicijnen werken door de concentratie van bepaalde neurotransmitters in de hersenen te verhogen, waardoor de aandacht en concentratie verbeteren.
Methylfenidaat is verkrijgbaar onder verschillende merknamen zoals Ritalin en Concerta. Ritalin heeft een kortere werkingsduur en wordt meestal meerdere keren per dag ingenomen, terwijl Concerta een langwerkende formulering is die eenmaal daags wordt toegediend.
Dexamfetamine (Dexedrine) is een ander stimulerend medicijn dat effectief kan zijn bij patiënten die niet goed reageren op methylfenidaat of te veel bijwerkingen ondervinden.
Niet-stimulerende alternatieven
Atomoxetine (Strattera) is een niet-stimulerend alternatief dat vooral geschikt is voor patiënten die geen stimulerende medicijnen kunnen gebruiken vanwege bijwerkingen of andere medische redenen. Dit medicijn werkt langzamer dan stimulerende medicijnen maar kan stabielere resultaten geven over de dag.
Dosering en tijdstippen van inname
De dosering van ADHD-medicatie wordt altijd individueel bepaald door de behandelend arts. Het is belangrijk om medicijnen op de voorgeschreven tijdstippen in te nemen voor optimale werking. Stimulerende medicijnen worden meestal 's ochtends ingenomen om slaapproblemen te voorkomen, terwijl atomoxetine op elk gewenst moment van de dag kan worden ingenomen.
Monitoring van groei en ontwikkeling bij kinderen
Bij kinderen die ADHD-medicatie gebruiken is regelmatige monitoring van groei en gewicht essentieel. Stimulerende medicijnen kunnen tijdelijk de eetlust verminderen en de groei beïnvloeden. Daarom worden kinderen regelmatig gewogen en gemeten tijdens de behandeling.
Lifestyle aanpassingen en gedragstherapie
Medicatie is vaak het meest effectief in combinatie met gedragstherapie en lifestyle aanpassingen. Structuur in het dagelijks leven, regelmatige slaap, gezonde voeding en beweging kunnen de behandeling ondersteunen en symptomen verminderen.
Ondersteunende medicatie en algemene zorg
Naast specifieke medicijnen voor psychische aandoeningen zijn er verschillende ondersteunende medicijnen die kunnen helpen bij bijkomende symptomen. Een goede apotheekzorg en samenwerking tussen zorgverleners zijn essentieel voor een succesvolle behandeling.
Slaapmedicatie bij psychische aandoeningen
Slaapproblemen komen vaak voor bij psychische aandoeningen en kunnen de symptomen verergeren. Slaapmedicatie kan tijdelijk worden voorgeschreven om het slaappatroon te herstellen.
Zolpidem (Stilnoct) is een kortworkend slaapmiddel dat helpt bij het inslapen. Het wordt meestal voor korte periodes voorgeschreven om gewenning te voorkomen.
Zopiclone (Imovane) is een ander slaapmiddel dat zowel helpt bij het inslapen als het doorslapen. Ook dit medicijn is bedoeld voor kortdurend gebruik.
Stemmingsstabilisatoren
Stemmingsstabilisatoren worden gebruikt bij bipolaire stoornissen en andere aandoeningen waarbij extreme stemmingswisselingen optreden.
Lithium is een van de oudste en meest effectieve stemmingsstabilisatoren. Regelmatige bloedonderzoeken zijn nodig om de lithiumspiegel te controleren en bijwerkingen te voorkomen.
Valproïnezuur is oorspronkelijk een anti-epilepticum maar wordt ook effectief gebruikt als stemmingsstabilisator, vooral bij manische episodes.
Apotheekzorg en medicatiebegeleiding
Apothekers spelen een belangrijke rol bij de begeleiding van patiënten met psychische aandoeningen. Zij kunnen advies geven over:
Juiste inname van medicijnen
Mogelijke bijwerkingen en hoe deze te herkennen
Wisselwerkingen met andere medicijnen
Praktische tips voor medicatie-inname
Ondersteuning bij therapietrouw
Samenwerking met huisarts en psychiater
Een goede samenwerking tussen apotheker, huisarts en psychiater is cruciaal voor optimale zorg. Regelmatige communicatie tussen deze zorgverleners zorgt voor een samenhangend behandelplan en voorkomt gevaarlijke situaties.
Belang van therapietrouw
Therapietrouw is bij psychische aandoeningen extra belangrijk omdat het stoppen van medicatie vaak tot terugval van symptomen leidt. Het is essentieel dat patiënten begrijpen waarom continue medicatie-inname nodig is, ook als zij zich beter voelen.
Bijwerkingen rapporteren en medicatie-evaluatie
Het is belangrijk dat patiënten bijwerkingen rapporteren aan hun zorgverleners. Regelmatige evaluatie van de medicatie kan leiden tot dosisaanpassingen of medicatiewisselingen voor een beter resultaat met minder bijwerkingen.
Financiële vergoeding via zorgverzekering
In Nederland worden medicijnen voor psychische aandoeningen meestal vergoed via de basisverzekering. Voor sommige medicijnen geldt een eigen risico. Het is verstandig om bij twijfel over vergoeding contact op te nemen met de zorgverzekeraar of de apotheek voor informatie over de dekking van specifieke medicijnen.
