Zwaarlijvigheid, ook wel obesitas genoemd, is een chronische aandoening waarbij sprake is van overmatige vetopslag in het lichaam. Dit ontstaat wanneer de energie-inname gedurende langere tijd hoger is dan het energieverbruik. Obesitas wordt niet alleen bepaald door het lichaamsgewicht, maar vooral door de verhouding tussen gewicht en lengte. Het is een complexe medische conditie die verschillende oorzaken kan hebben en significante gevolgen voor de gezondheid met zich meebrengt.
De Body Mass Index (BMI) is de meest gebruikte maatstaf om zwaarlijvigheid te bepalen. De BMI wordt berekend door het gewicht in kilogrammen te delen door de lengte in meters in het kwadraat. Een BMI tussen 18,5-24,9 wordt als normaal beschouwd, 25-29,9 als overgewicht, en vanaf 30 spreekt men van obesitas. Bij een BMI van 35 of hoger is er sprake van ernstige obesitas, waarbij medische begeleiding vaak noodzakelijk is.
In Nederland heeft ongeveer 50% van de volwassen bevolking overgewicht, waarvan zo'n 14% lijdt aan obesitas. Deze cijfers zijn de afgelopen decennia gestegen en vormen een groeiend volksgezondheidsprobleem. Vooral in bepaalde leeftijdsgroepen en sociaaleconomische klassen is de prevalentie hoger. Ook bij kinderen zien we een zorgwekkende toename van overgewicht en obesitas.
Zwaarlijvigheid ontstaat door een combinatie van verschillende factoren. Belangrijke oorzaken zijn onder andere:
Zwaarlijvigheid verhoogt aanzienlijk het risico op hart- en vaatziekten. Overgewicht leidt tot verhoogde bloeddruk, veranderde cholesterolwaarden en arteriosclerose. Het hart moet harder werken om het lichaam van bloed te voorzien, wat kan leiden tot hartritmestoornissen en hartfalen. Daarnaast vergroot obesitas de kans op beroertes, trombose en andere cardiovasculaire complicaties. Deze aandoeningen behoren tot de hoofddoodsoorzaken in Nederland.
Obesitas is de belangrijkste risicofactor voor het ontwikkelen van diabetes type 2. Overtollig lichaamsvet, vooral rond de buik, verstoort de insulinewerking en kan leiden tot insulineresistentie. Dit resulteert in verhoogde bloedsuikerwaarden en uiteindelijk diabetes. Daarnaast kunnen metabole stoornissen ontstaan zoals het metabool syndroom, waarbij verschillende risicofactoren zoals hoge bloeddruk, verhoogde bloedsuiker en abnormale cholesterolwaarden samenkomen.
Overgewicht belast de gewrichten, vooral knieën, heupen en enkels, wat kan leiden tot slijtage en artrose. De extra belasting versnelt het slijtageprocces van kraakbeen en kan chronische pijn veroorzaken. Dit beperkt de mobiliteit en kan een vicieuze cirkel creëren waarbij verminderde beweging tot verdere gewichtstoename leidt. Ook rugproblemen komen vaker voor bij mensen met obesitas.
Zwaarlijvigheid heeft vaak een significante impact op het mentale welzijn en de kwaliteit van leven. Mensen met obesitas ervaren vaker depressieve klachten, een laag zelfbeeld en sociale isolatie. Stigmatisering en discriminatie kunnen leiden tot psychologische stress en verminderd zelfvertrouwen. Dit beïnvloedt niet alleen het dagelijks functioneren, maar kan ook de motivatie voor leefstijlverandering negatief beïnvloeden. Professionele begeleiding is daarom vaak essentieel voor succesvolle behandeling.
Orlistat is een lipaseremmer die werkt door het blokkeren van de opname van ongeveer 30% van de vetten uit de voeding. Het geneesmiddel bindt zich aan enzymen in de maag en dunne darm, waardoor vetten niet kunnen worden afgebroken en geabsorbeerd. Orlistat is verkrijgbaar in twee sterktes: 120mg (Xenical, op recept) en 60mg (Alli, vrij verkrijgbaar). Voor optimale resultaten moet het medicijn worden gecombineerd met een vetarm dieet en regelmatige lichaamsbeweging. De behandeling is geschikt voor volwassenen met een BMI van 30 of hoger, of vanaf BMI 27 bij aanwezigheid van risicofactoren zoals diabetes of hoge bloeddruk.
Liraglutide is een GLP-1 receptoragonist die het verzadigingsgevoel verhoogt en de maagontlediging vertraagt. Het medicijn imiteert het natuurlijke hormoon GLP-1, wat resulteert in verminderde eetlust en gewichtsverlies. Saxenda wordt dagelijks subcutaan toegediend via een voorgevulde pen. De dosering wordt geleidelijk opgebouwd van 0,6mg naar maximaal 3,0mg per dag om bijwerkingen te minimaliseren. Dit medicijn is uitsluitend op recept verkrijgbaar en wordt voorgeschreven aan patiënten met een BMI van 30 of hoger, of vanaf BMI 27 met gewichtsgerelateerde comorbiditeiten. De behandeling vereist regelmatige medische controle.
De combinatie van naltrexon en bupropion werkt op het centrale zenuwstelsel door het beïnvloeden van honger- en beloningscentra in de hersenen. Naltrexon blokkeert opioidreceptoren, terwijl bupropion de dopamine- en noradrenalinespiegels verhoogt. Deze synergistische werking resulteert in verminderde eetlust en minder craving naar voedsel. Het medicijn wordt tweemaal daags ingenomen, waarbij de dosering geleidelijk wordt opgebouwd. De behandeling is geschikt voor volwassenen met obesitas en moet worden gecombineerd met leefstijlinterventies. Regelmatige bloeddrukcontrole is noodzakelijk tijdens de behandeling vanwege mogelijke cardiovasculaire effecten.
Veel voorkomende bijwerkingen van obesitasmedicatie omvatten:
Contra-indicaties verschillen per medicijn maar omvatten over het algemeen zwangerschap, borstvoeding, ernstige lever- of nierziekten, en bepaalde psychiatrische aandoeningen. Zorgvuldige screening en monitoring door een zorgverlener zijn essentieel.
Voedingssupplementen kunnen een waardevolle aanvulling zijn op een gezonde leefstijl bij het bestrijden van overgewicht. Het is belangrijk om realistische verwachtingen te hebben en supplementen altijd te combineren met een uitgebalanceerd dieet en regelmatige beweging.
Glucomannan is een natuurlijke vezel die wordt gewonnen uit de konjac wortel. Dit supplement heeft de eigenschap om veel water op te nemen en zo een verzadigingsgevoel te creëren. Vezelsupplementen kunnen helpen bij het verminderen van de honger en het ondersteunen van een gezonde spijsvertering. Neem deze supplementen altijd in met voldoende water om verstopping te voorkomen.
Groene thee extracten bevatten antioxidanten en kunnen het metabolisme licht stimuleren. Cafeïne kan tijdelijk de energieverbranding verhogen en de eetlust onderdrukken. Deze middelen zijn echter geen wondermiddelen en het effect is meestal bescheiden. Let op de totale cafeïne-inname per dag en vermijd gebruik in de avonduren.
Chromium wordt vaak geassocieerd met het ondersteunen van een gezonde bloedsuikerspiegel en kan helpen bij het verminderen van zoetstoftenverlangen. Andere mineralen zoals zink en magnesium spelen een rol in het metabolisme. Een tekort aan essentiële mineralen kan het afvallen bemoeilijken.
De wetenschappelijke bewijsvoering voor natuurlijke gewichtsverlies supplementen is vaak beperkt. De meeste studies tonen slechts bescheiden effecten aan. Het is belangrijk om kritisch te blijven en geen overdreven verwachtingen te hebben van supplementen alleen.
Naast voedingssupplementen zijn er verschillende producten beschikbaar die kunnen helpen bij het implementeren en volhouden van een gezonde leefstijl. Deze hulpmiddelen kunnen het proces van gewichtsverlies praktischer en overzichtelijker maken.
Maaltijdvervangers kunnen handig zijn voor het controleren van calorie-inname en het zorgen voor adequate voeding. Eiwitshakes helpen bij het behouden van spiermassa tijdens gewichtsverlies en kunnen het verzadigingsgevoel verlengen. Kies voor producten die voldoen aan de Nederlandse voedingsnormen en vermijd producten met veel toegevoegde suikers.
Voor mensen met diabetes of prediabetes kan bloedsuikermonitoring waardevol zijn bij gewichtsverlies. Ketonstrips kunnen gebruikt worden bij specifieke dieetvormen zoals het ketogene dieet. Deze hulpmiddelen bieden inzicht in de metabolische respons op voedingsveranderingen.
Verschillende producten kunnen helpen bij het bevorderen van een actieve leefstijl:
Het volhouden van nieuwe gewoonten is vaak de grootste uitdaging. Dagboeken voor voeding en beweging, beloningssystemen en het bijhouden van voortgang kunnen helpen bij het behouden van motivatie. Sociale ondersteuning en het stellen van realistische, meetbare doelen zijn cruciaal voor langdurig succes.
Hoewel zelfhulp en vrij verkrijgbare producten waardevol kunnen zijn, zijn er situaties waarin professionele begeleiding noodzakelijk is voor veilig en effectief gewichtsverlies.
Zoek medische hulp wanneer u een BMI heeft boven de 30, of boven de 27 met comorbiditeiten zoals diabetes of hoge bloeddruk. Ook bij herhaalde mislukte pogingen tot gewichtsverlies, eetstoornissen, of wanneer medicatie het gewicht beïnvloedt, is professionele begeleiding aan te raden. Zwangere vrouwen en mensen met ernstige medische aandoeningen moeten altijd eerst een arts raadplegen.
Apothekers spelen een belangrijke rol in de begeleiding bij gewichtsverlies door het verstrekken van advies over vrij verkrijgbare producten, het monitoren van medicatie-interacties en het doorverwijzen naar andere zorgverleners wanneer nodig. Een goede samenwerking tussen apotheker, huisarts, diëtist en andere specialisten zorgt voor optimale zorg.
Bariatrische chirurgie kan overwogen worden bij ernstige obesitas (BMI > 40 of > 35 met comorbiditeiten) wanneer conservatieve behandelingen hebben gefaald. Deze ingrepen vereisen uitgebreide voorbereiding, screening en levenslange medische begeleiding. Het is geen snelle oplossing maar een hulpmiddel dat gepaard gaat met definitieve leefstijlveranderingen.
Gewichtsbehoud na gewichtsverlies vereist continue aandacht en ondersteuning. Regelmatige controles, bijstelling van behandelplannen en psychologische ondersteuning kunnen nodig zijn. De apotheek kan een belangrijke rol spelen in de langetermijnbegeleiding door het monitoren van supplementen, het bijhouden van voortgang en het bieden van motivationele ondersteuning.
