Wat is zwaarlijvigheid en hoe wordt het vastgesteld?
Zwaarlijvigheid, ook wel obesitas genoemd, is een chronische aandoening waarbij er sprake is van een overmatige ophoping van lichaamsvet die de gezondheid kan schaden. De meest gebruikte methode om zwaarlijvigheid vast te stellen is de Body Mass Index (BMI), berekend door het lichaamsgewicht in kilogrammen te delen door de lengte in meters in het kwadraat.
Volgens de internationale classificatie spreekt men van:
Normaal gewicht: BMI 18,5-24,9
Overgewicht: BMI 25-29,9
Obesitas graad I: BMI 30-34,9
Obesitas graad II: BMI 35-39,9
Obesitas graad III (morbide obesitas): BMI ≥40
Het verschil tussen overgewicht en zwaarlijvigheid ligt in de ernst en gezondheidsrisico's. Terwijl overgewicht vaak geen directe gezondheidsproblemen veroorzaakt, brengt zwaarlijvigheid aanzienlijke risico's met zich mee. In Nederland heeft ongeveer 50% van de volwassenen overgewicht, waarvan 14% obesitas. De hoofdoorzaken zijn energierijke voeding, bewegingsarmoede, genetische factoren, hormonale stoornissen en bepaalde medicijnen.
Gezondheidsrisico's en complicaties van zwaarlijvigheid
Zwaarlijvigheid verhoogt het risico op verschillende ernstige gezondheidsproblemen aanzienlijk. Cardiovasculaire aandoeningen zoals hartziekte, beroerte en hoge bloeddruk komen twee tot drie keer vaker voor bij mensen met obesitas. Het risico op diabetes type 2 stijgt dramatisch, omdat overtollig lichaamsvet de insulinegevoeligheid vermindert.
Gewrichtsproblemen en artrose ontstaan door de extra belasting op knieën, heupen en wervelkolom. Slaapapneu komt veel voor doordat vetweefsel rond de luchtwegen de ademhaling belemmert, wat kan leiden tot chronische vermoeidheid en concentratieproblemen.
De psychologische impact is niet te onderschatten. Mensen met zwaarlijvigheid ervaren vaak:
Verminderd zelfvertrouwen en negatief lichaamsbeeld
Sociale stigmatisering en discriminatie
Verhoogd risico op depressie en angststoornissen
Beperkte mobiliteit en kwaliteit van leven
Daarnaast verhoogt obesitas het risico op verschillende kankersoorten, waaronder darm-, borst-, baarmoeder- en nierkanker. Vroegtijdige behandeling is essentieel om deze complicaties te voorkomen.
Medicamenteuze behandeling van zwaarlijvigheid
Medicamenteuze behandeling van zwaarlijvigheid wordt overwogen wanneer leefstijlinterventies onvoldoende effect hebben en de BMI boven de 30 ligt, of boven de 27 bij aanwezigheid van gewichtsgerelateerde comorbiditeiten zoals diabetes type 2 of hoge bloeddruk.
Beschikbare medicijnen
Orlistat (Xenical, Alli) is een veelgebruikt medicijn dat de opname van vetten in de darm remt. Het blokkert ongeveer 30% van de vetopname, wat kan leiden tot 5-10% gewichtsverlies. Bijwerkingen omvatten gastro-intestinale klachten zoals vettige ontlasting en flatulentie, vooral bij het consumeren van vetrijke maaltijden.
Liraglutide (Saxenda) is een GLP-1 receptor agonist die het verzadigingsgevoel verhoogt en de maagontlediging vertraagt. Studies tonen aan dat patiënten gemiddeld 8-12% gewichtsverlies kunnen bereiken. De naltrexon/bupropion combinatie werkt op hersenniveau om eetlust te verminderen en het metabolisme te stimuleren.
Voorschriftvoorwaarden en monitoring
Uitgebreide medische evaluatie voorafgaand aan behandeling
Regelmatige controle van gewicht en bijwerkingen
Evaluatie van effectiviteit na 12 weken behandeling
Begeleiding door gespecialiseerde zorgverlener
Ondersteunende supplementen en hulpmiddelen
Naast medicamenteuze behandeling kunnen verschillende supplementen en hulpmiddelen ondersteuning bieden bij gewichtsverlies. Deze producten zijn vaak vrij verkrijgbaar in apotheken en drogisterijen.
Voedingssupplementen
Vezelrijke supplementen zoals psyllium en glucomannan kunnen het verzadigingsgevoel verhogen en de eetlust verminderen. Deze vezels zwellen op in de maag en vertragen de maagontlediging. Eiwitshakes en maaltijdvervangers bieden een gecontroleerde calorie-inname en kunnen helpen bij het behouden van spiermassa tijdens gewichtsverlies.
Bij gewichtsverlies is adequate inname van vitamines en mineralen essentieel. Vooral vitamine D, B-complexen, ijzer en calcium verdienen aandacht. Probiotica kunnen de darmgezondheid ondersteunen en mogelijk het metabolisme beïnvloeden, hoewel het bewijs voor directe gewichtsverlieseffecten beperkt is.
Veiligheid en regulatie
Thermogene supplementen bevatten vaak cafeïne en kunnen bijwerkingen veroorzaken
Controleer ingrediënten zorgvuldig bij andere medicijngebruik
Raadpleeg altijd een apotheker of arts voordat u supplementen start
Let op kwaliteitsmerken en CE-markering bij hulpmiddelen
Leefstijlinterventies en gedragsverandering
Belang van voedingspatroon aanpassing
Een duurzame verandering van het voedingspatroon vormt de basis voor succesvol gewichtsverlies. Het gaat niet om tijdelijke diëten, maar om het aanleren van gezonde eetgewoonten die een leven lang volgehouden kunnen worden. Focus ligt op het verhogen van de inname van groenten, fruit en volkoren producten, terwijl de consumptie van suikerrijke en vetrijke voedingsmiddelen wordt beperkt.
Beweging en fysieke activiteit
Regelmatige lichaamsbeweging is essentieel voor zowel gewichtsverlies als gewichtsbehoud. Begin met lichte activiteiten zoals wandelen en bouw dit geleidelijk uit naar minimaal 150 minuten matige intensiteit per week, zoals aanbevolen door de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Krachttraining helpt bij het behouden van spiermassa tijdens het afvallen.
Gedragstherapie en psychologische ondersteuning
Gedragsverandering vereist vaak professionele begeleiding om diepliggende eetpatronen en triggers te identificeren. Cognitieve gedragstherapie kan helpen bij het doorbreken van negatieve denkpatronen rondom voeding en lichaamsbeeld. Deze ondersteuning is cruciaal voor langetermijnsucces.
Rol van de apotheker in begeleiding
Apothekers spelen een belangrijke rol in de ondersteuning van gewichtsmanagement door:
Het monitoren van medicatie die gewichtstoename kan veroorzaken
Het verstrekken van voedingssupplementen en hulpmiddelen
Het bieden van praktische adviezen over leefstijlveranderingen
Het doorverwijzen naar andere zorgverleners wanneer nodig
Wanneer professionele hulp zoeken en behandeltrajecten
Indicaties voor medische interventie
Professionele hulp is aangewezen bij een BMI boven 30, of boven 27 in combinatie met comorbiditeiten zoals diabetes type 2, hoge bloeddruk of slaapapneu. Ook bij herhaalde mislukte pogingen tot gewichtsverlies of bij psychische klachten gerelateerd aan het gewicht is professionele begeleiding noodzakelijk.
Multidisciplinaire aanpak
Effectieve behandeling van zwaarlijvigheid vereist samenwerking tussen verschillende zorgverleners. De huisarts coördineert de zorg en bewaakt medische aspecten, terwijl de diëtist zich richt op voedingsadvies. Fysiotherapeuten begeleiden bij beweging en psychologen helpen bij gedragsverandering. Deze geïntegreerde aanpak vergroot de kans op blijvend succes aanzienlijk.
Bariatrische chirurgie als optie
Bij ernstige obesitas (BMI ≥ 40 of ≥ 35 met comorbiditeiten) kan bariatrische chirurgie overwogen worden wanneer conservatieve behandeling onvoldoende resultaat heeft opgeleverd. In Nederland zijn verschillende technieken beschikbaar, zoals gastric bypass en sleeve gastrectomy, die uitsluitend uitgevoerd worden in gespecialiseerde centra na uitgebreide screening en voorbereiding.
